To jedyne w Europie odzwierciedlenie kultury i historii narodu, który przesiedlił się na Litwę z Krymu 600 lat temu. Karaimska wystawa etnograficzna została otwarta w 1967 roku. Przedstawia ona historię, życie i zwyczaje narodu karaimskiego.
Iniciatorem założenia muzeum był Haji Seraya Chan Szapszał, znany naukowiec i kolekcjoner, słynny działacz wspólnoty karaimskiej, badacz kultury narodów Wschodu, żyjący na przełomie XIX i XX wieku. W 1927 r. na Zjeździe Karaimów w Trokach został on wybrany na przewodniczącego gminy oraz nadano mu tytuł hachan, czyli tytuł najwyższego duchownego Karaimów. Wraz z otrzymaniem tytułu hachan S. Szapszał rozpoczął kolekcjonowanie eksponatów kultury duchowej i materialnej Karaimów i innych spokrewnionych narodów, mając na celu założenie muzeum.
Z biegiem czasu marzenie urzeczywistniało się i w 1938 r. Rząd Polski przeznaczył 33 000 złotych na budowę Muzeum Karaimskiego w Trokach. Pod kierownictwem architekta J. Borowskiego rozpoczęto budowę muzeum, w której czynny udział brali Karaimi. 6 lipca 1938 r. odbyły się uroczystości poświęcenia kamienia węgielnego, w nich uczestniczyli przedstawiciele władz i społeczeństwa z Wilna i Trok. Jednak w 1939 r. prace budowlane przerwała II Wojna Światowa i cała kolekcja pozostała w mieszkaniu S. Szapszała w Wilnie. W mieszkaniu zbiory były przechowywane do początku 1951 r.
W 1951 r. wszystkie eksponaty przekazano Litewskiej Akademii Nauk oraz Litewskiemu Muzeum Narodowemu. Marzenie S. Szapszała jednak spełniło się i w 1967 r., kiedy otwarto pierwszą Karaimską Ekspozycję Etnograficzną w Muzeum Historycznym w Trokach, złożyły sie na nią zbiory zgromadzone przez S. Szapszała . 28 grudnia 2011 r. dla uczczenia 50 – tej rocznicy śmierci S. Szapszała , jego imieniem nazwano muzeum.
Eksponaty
Ekspozycja muzeum składa się z ponad 300 eksponatów, które fascynują swoją wyjątkowością, pozwalają dokładnie poznać kulturę karaimską – od umowy małżeńskiej Karaimów egipskich po kolekcję broni orientalnej. Historia, sposób życia i obyczaje narodu karaimskiego znajdują odzwierciedlenie w rękodziełach, ubiorach, aksesoriach i fotografiach, na nich Karaimi ubrani są w stroje ludowe.
Zwiedzających z pewnością zainteresują fajki z Damaszku, zestaw do palenia (shisha), naczynie do potraw narodowych (tava), imbryczek, wzory karaimskich ozdób narodowych, gdyż Karaimi z Damaszku byli umiejętnymi rzemieślnikami i wytwarzali kunsztowne wyroby z miedzi.
Wśród zbiorów znajduje się ażurowy żyrandol, który niegdyś zdobił świątynię Karaimów w Damaszku, ją w 1832 r. przekazano mielchitom (katolikom arabskim) i z tego powodu, niestety, społeczność karaimska przestała istnieć.
W Muzeum Karaimskim można obejżeć przedmioty użytku codziennego, wystrój pokoi mieszkalnych. Wystawa opowiada, że dom karaimski składał się z czterech części: sieni, kuchni oraz części żeńskiej i męskiej. Z biegiem czasu część męska stała się pokojem gościnnym. Domy ogrzewano przenośnym miedzianym piecem – mangałem. To pozostałości koczowniczego życia. Rodzina i goście zasiadałi wokół mangała, a kawę parzono w specjalnych filiżankach (jibrik).
Wśród eksponatów znajdują się dwa miedziane kotły – kazany. Mają one znaczenie nie tylko praktyczne, ale i symboliczne, ponieważ zgromadzenie ludow tureckich wokół paleniska i kotła uważane jest za symbol braterstwa i pokrewieństwa. Z tego powodu, takie artystyczne kotły wykonywali tylko umiejętni rzemieślnicy.
Interesująca jest również kolekcja broni: skórzana tarcza, strzały, róg myśliwski, miecze (jatagany), hełm (sziszak).
Jednym z najciekawszych eksponatów o głębokiej i pięknej historii jest drewniana kołyska zwana beszik, stała ona w damskiej części. Wszystkie elementy kołyski są wzmocnione drewnianymi gwoźdźmi. Wiąże się to z przesądami – w trumnie używają żelazne gwoździe, więc nie powinny one być w kołysce.
Nie wolno było kołysać pustej kołyski, tak postępowali Tatarzy krymscy, Kumakowie i Turcy. Kołyska była przekazywana z pokolenia na pokolenie. Wielki zaszczyt zachować ją jako relikwię rodzinną. Zwykle kołyska była na sprężynach, z otworem w centrum, w którym umieszczano gliniany kubeczek. W materacu znajdował się też otwór, więc dziecko pozostawało suche. Aby się dziecko nie rzucało, przymocowywano go do kołyski specjalną tkaniną, nóżki osobno spowijano.
Dzisiaj Karaimi nie używają już kołyski beszik, więc obecnie taką kołyskę możemy obejżeć tylko w muzeum. Oczywiście, odmienił się styl życia Karaimów w XX i XXI wieku. Pojawiły się różne kołyski: łóżeczka, wózki, przeszłośą są kołyski dziadków.
Uwieczniona pamięć prof. Haji Seraya Chana Szapszała
28 grudna 2011 r. na ścianie Muzeum Karaimskiego w Trokach umieszczona została tablica pamiątkowa poświęcona światowej sławy orientaliście i założycielowi Muzeum dr. Haji Seraya Chanowi Szapszałowi.
