Kapliczka słupowa św. Jana Nepomucena to jeden z najmocniejszych akcentów miasta Troki. Ma ona 14 metrów wysokości i jest ustawiona dokładnie w samym sercu Trok, na byłym placu ratuszowym, przy skrzyżowaniu ulic Karaimów i Witolda. Źródła pisane wspominają, że już w XVII wieku w tym miejscu stała murowana kolumna ze statuą.
Kapliczka słupowa w stylu klasycystycznym z rzeźbą rybaka i statuą patrona miast leżących nad wodą to ważny i szanowany symbol dla mieszkańców regionu trockiego.Po powstaniu w 1863 roku władze carskie rozkazały usunąć rzeźbę i zaoferowały za to okrągłą sumę. Mówi się, że lokalni mieszkańcy sprzeciwili się planom cara i nie wykonali rozkazu. Znalazła się natomiast jedna czarna owca, która podniosła siekierę na ten pomnik. Osoba ta spadła jednak z drabiny i złamała nogę. Komendant Policji w Trokach musiał wezwać na pomoc kozaków, którzy w końcu obalili rzeźbę świętego.
W 1935 roku w kapliczce umieszczono nowy wizerunek św. Jana Nepomucena, który został stworzony przez wileńskiego rzeźbiarza – Stanisława Horno-Popławski.W latach powojennych rzeźba znowu znalazła się w niebezpieczeństwie. Tym razem zatwardziali ateiści ztrącili ją z kapliczki i wrzucili do jeziora! Dowiedziawszy się o tym, pracownicy muzeum wydostali ją z głębin jeziora i zabrali do muzeum. Na miejsce rzeźby świętego zamontowano cztery zegary, które w krótkim czasie jednak zepsuły się – wszystkie zaczęły pokazywać różne czasy.
Obecnie na kapliczce słupowej stoi odnowiona rzeźba św. Jana Nepomucena. W 1990 roku wizerunek patrona Trok powrócił na należne mu, pierwotne miejsce.
Legendy jako świadectwo
Na temat kapliczki słupowej św. Jana Nepomucena powstało wiele legend. Według jednej z nich, pewnego dnia Wawrzyniec Odyniec, ówczesny właściciel dworu w Zatroczu w XVIII wieku, wypłynął na jezioro, gdzie złapała go tak silna burza, że jego łódka zaczęła tonąć. Wspominając św. Jana Nepomucena, Wawrzyniec zaczął modlić się z całego serca i prosić świętego o pomoc. Nagle żywioł ucichł, a ocalony, w podziękowaniu za łaskę, postawił na placu targowym rzeźbę świętego.
Inne podanie mówi o tym, że gdy władza carska usunęła rzeźbę z kapliczki, lokalni mieszkańcy bardzo się tym zasmucili. Zaczęto opowiadać, że dopóki św. Nepomucen nie wróci na swoje miejsce, to jezioro Galwe każdej wiosny będzie zabierać ludzkie życie. Po jakimś czasie pojawiła się trochę zmieniona wersja – mówiono, że dopóki jezioro nie zabierze ofiary, dopóty zimą nie zamarznie, a wiosną jego lód nie stopnieje.
Życie św. Jana Nepomucena
Jan Nepomucen przyszedł na świat w 1340 roku w Czechach, w miasteczku Pomuk (dzisiaj Nepomuk) leżącym nieopodal Pragi. Gdy dorósł, studiował teologię i prawo kanoniczne na uniwersytetach w Pradze i Padwie.
W wieku 40-tu lat Nepomucen został wyświęcony na księdza, później objął funkcję wyższego duchownego i członka kapituły, czyli kanonika w katedrze św. Wita w Pradze. Joanna, żona króla Czech, Wacława IV Luksemburczyka, przystępowała u niego do spowiedzi. Mówiono, że król Wacław, podejrzewając o niewierność swoją małżonkę, próbował wydobyć tajemnicę spowiedzi od Nepomucena. Niestety, ksiądz nie uległ mu, przez co naraził się na jego niełaskę.
Niedługo po tym, w królestwie pojawił się spór o wpływ kościoła na państwo. Jan Nepomucen bronił arcybiskupa Pragi, Jana z Jenszteina, czym jeszcze bardziej zniechęcił króla do siebie. Król wówczas rozkazał porwać, przesłuchać, torturować i zabić księdza. Uważa się, że w dniu 19 marca 1393 roku związanego księdza wrzucono do rzeki Wełtawy z mostu Karola. Z tej to przyczyny, Jan Nepomucen stał się patronem mostów i obrońcą przed nieszczęściami związanymi z żywiołem wodnym.
Z biegiem czasu zaczęto uznawać Jana Nepomucena za męczennika i obrońcę tajemnicy spowiedzi. W 1721 roku papież Innocenty XIII ogłosił go błogosławionym, a w 1729 roku papież Benedykt XIII dokonał jego kanonizacji, tzn. ogłosił go świętym.
Patron Trok
Kult św. Jana Nepomucena przywędrował do nas z Czech jeszcze w drugiej połowie XVIII wieku za sprawą Jezuitów, którzy przynieśli jego kult do państwa litewsko-polskiego. Imię świętego szybko stało się jednym z najpopularniejszych i powszechnie czczonych. Co ciekawe, ówczesny król August II wybrał św. Jana Nepomucena, obok św. Stanisława i św. Kazimierza, na patrona kraju. W Wilnie powstało bractwo św. Jana Nepomucena, kilka świątyń nazwano jego imieniem, a w regionie Uteny można spotkać przeznaczone mu kapliczki. Powszechnie nazywa się go po prostu Janem.
Dzień św. Jana Nepomucena obchodzony jest 16 maja. Uważa się go za patrona księży, rybaków, marynarzy, żeglarzy, flisaków, mostów i Czech, który chroni od nieszczęść związanych z wodą i powodzią. Wierzono, że św. Nepomucen pomaga ratować tonących, skazanych wyrokiem oraz niesprawiedliwie oskarżonych.W 1935 roku św. Nepomucen został ogłoszony patronem miasta Troki.
Artyści najczęściej przedstawiają tego świętego ubranego w białą komżę lub rokietę, tj. białą, szeroką szatę liturgiczną do kolan, którą noszą tylko wyżsi duchowni – prałaci, biskupi i kanonicy. Często w dłoniach trzyma on księgę, krucyfiks lub gałązkę palmy, która w religii chrześcijańskiej jest symbolem raju, męczeństwa i zwycięstwa ducha nad ciałem. Artyści przedstawiają jeszcze jeden atrybut Św. Jana Nepomucena, czyli aureolę z pięcioma gwiazdami. Jest to symbol, który według legendy miał się pojawić po zrzuceniu świętego z mostu na rzece Wełtawie.
